Viện kiểm sát Kháng nghị phúc thẩm theo hướng hủy Bản án của Tòa án cùng cấp

Theo hồ sơ vụ án: Vào tháng 05/2001, Trịnh Văn Duẩn mua thửa đất của bà Rah Lan H’Mlun tại làng Ó, xã Ia Dom, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai với diện tích 450m². Do chưa có hộ khẩu, nên ông Duẩn đã nhờ ông Phạm Hồng Thái, đứng tên người mua trong giấy sang nhượng đất; Về phần bà Mlun, do bà và con gái không biết chữ nên ủy quyền cho con rể là ông Rơ Mah Chúc đứng tên bán. Năm 2002, ông Duẩn làm căn nhà nhỏ trên lô đất đã mua nêu trên để sử dụng, không xảy ra tranh chấp gì và được UBND huyện Đức Cơ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng số: H00533 thuộc thửa đất 81, tờ bản đồ 26 ngày 10/8/2006.

Năm 2005, bà Rah Lan H’Mlun tiếp tục chuyển nhượng cho ông Đoàn Chí Tài phần đất thuộc thửa số 81, tờ bản đồ 26, phần đất này tiếp giáp với thửa đất của đã bán cho ông Duẩn trước đó. Diện tích đất chuyển nhượng cho ông Tài là chiều rộng trước và sau đều 6m, mua xong ông Tài xây dựng nhà kiên cố, có công trình phụ và hàng rào giáp ranh với đất của ông không có tranh chấp gì. Năm 2015, ông Tài mua tiếp diện tích đất cùng thửa 81, tờ bản đồ 26 còn lại của bà Mlun. Ngày 25/6/2016, ông Trịnh Văn Duẩn xây dựng nhà mới trên nền đất nhà cũ thì gia đình ông Tài làm đơn gửi đến chính quyền địa phương tranh chấp với gia đình Ông. Ông Tài cho rằng ông Duẩn có hành vi lấn chiếm đất của ông.

Tại Bản án dân sự sơ thẩm số 01/2019/DS-ST ngày 18/01/2019 của Tòa án nhân dân huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai, xét xử:

 Đình chỉ một phần yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn ông Đoàn Chí Tài và bà Nguyễn Thị Tuyết Trinh đối với yêu cầu khởi kiện bổ sung về “Tranh chấp lấn chiếm không gian trên bề mặt đất” đối với bị đơn ông Trịnh Văn Duẩn và bà Dương Thị Tỉnh. Đương sự có quyền khởi kiện yêu cầu Tòa án giải quyết lại đối với tranh chấp đã bị đình chỉ này theo quy định của pháp luật.
Chấp nhận yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn ông Đoàn Chí Tài và bà Nguyễn Thị Tuyết Trinh đối với phần yêu cầu về “Tranh chấp quyền sử dụng đất” đối với bị đơn ông Trịnh Văn Duẩn và bà Dương Thị Tỉnh.
Buộc bị đơn ông Trịnh Văn Duẩn và bà Dương Thị Tỉnh thanh toán giá trị quyền sử dụng đất cho nguyên đơn ông Đoàn Chí Tài và bà Nguyễn Thị Tuyết Trinh đối với phần diện tích đất lấn chiếm đã xây dựng kiến thiết công trình nhà kiên cố là 207.504 đồng.
Buộc ông Trịnh Văn Duẩn và bà Dương Thị Tỉnh trả lại cho nguyên đơn ông Đoàn Chí Tài và bà Nguyễn Thị Tuyết Trinh đối với phần diện tích đất lấn chiếm chưa xây dựng công trình kiên cố là 22,44m² và tháo dỡ di dời tài sản, công trình, cây trồng, vật nuôi đã kiến thiết ra khỏi lô đất này. Đồng thời thanh toán trả cho nguyên đơn ông Đoàn Chí Tài và bà Nguyễn Thị Tuyết Trinh 11.084.000 đồng, chi phí đo đạt thẩm định tài sản, định giá tài sản đã nộp

Ngoài ra, Tòa án còn tuyên án phí, lệ phí và quyền kháng cáo của các đương sự..

Qua Công tác kiểm sát và tham gia phiên tòa giải quyết vụ án nêu trên. Viện kiểm sát nhân dân huyện Đức Cơ đã phát hiện Bản án của Tòa án nhân dân huyện Đức Cơ áp dụng nêu trên vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng; việc đánh giá chứng cứ chưa đầy đủ, toàn diện, khách quan dẫn đến việc giải quyết vụ án chưa chính xác: Cụ thể: Tranh chấp phát sinh từ việc ông Đoàn Chí Tài cho rằng ông Trịnh Văn Duẩn và bà Dương Thị Tỉnh có hành vi lấn chiếm 45m² đất của vợ chồng Ông. Sau đó hai bên thỏa thuận và hòa giải tại Ủy ban nhân dân xã Ia Dom, huyện Đức Cơ nhưng không thành nên ngày 12/07/2016, ông đã làm đơn khởi kiện ra Tòa án nhân dân huyện Đức Cơ để yêu cầu giải quyết. Trong quá trình thụ lý giải quyết Tòa án nhân dân huyện Đức Cơ đã thụ lý giải quyết theo thủ tục chung. Tuy nhiên, tại Biên bản hòa giải ngày 05/7/2016 do Ủy ban nhân dân xã Ia Dom, huyện Đức Cơ tổ chức đã không đầy đủ thành phần theo quy định tại Điều 88 Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15 tháng 5 năm 2014 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật đất đai. Đó là, việc tham gia hòa giải chỉ có Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Ia Dom là ông Rơ Lan Dút và Cán bộ tư pháp xã là ông Lê Duy Trung tham gia cùng với ông Đoàn Chí Tài và ông Trịnh Văn Duẩn, ngoài ra không còn thành phần nào khác tham gia. Với thành phần tham gia như vậy là không đảm bảo theo quy định của pháp luật.

Mặt khác, tại thời điểm xảy ra tranh chấp giữa ông Đoàn Chí Tài và ông Trịnh Văn Duẩn thì hai thửa đất này đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Đất của ông Duẩn được Ủy ban nhân dân huyện Đức Cơ cấp cho vợ chồng ông Duẩn là ông Duẩn và bà Dương Thị Tỉnh nhưng khi tiến hành hòa giải cũng không có bà Tỉnh tham gia, bà Tỉnh cũng không có văn bản ủy quyền cho ông Duẩn. Việc ông Tài khởi kiện khi thủ tục hòa giải ở cơ sở không được thực hiện đúng quy định của pháp luật, là thuộc trường hợp chưa đủ điều kiện khởi kiện. Lẽ ra Tòa án phải căn cứ vào điểm b khoản 1 Điều 192 Bộ luật tố tụng dân sự để trả lại đơn khởi kiện cho đương sự. Trong trường hợp Tòa án đã thụ lý giải quyết thì phải căn cứ vào điểm g khoản 1 Điều 217 Bộ luật tố tụng dân sự ra Quyết định đình chỉ giải quyết vụ án và trả lại đơn khởi kiện cho đương sự, hướng dẫn đương sự hoàn thiện các thủ tục để tiến hành thụ lý theo thủ tục chung. Việc Tòa án vẫn tiến hành thụ lý và giải quyết là vi phạm Điều 203 Luật đất đai và vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng quy định tại Điều 192 Bộ luật tố tụng dân sự.

Tòa án cấp sơ thẩm đã tiến hành xem xét thẩm định tại chỗ và định giá tài sản vào ngày 01/11/2016. Đến ngày 08/11/2017, Tòa án lại tiếp tục xem xét thẩm định tại chỗ. Hai lần Tòa án thu thập chứng cứ bằng biện pháp xem xét thẩm định tại chỗ như đã nêu trên cho hai kết quả khác nhau về phần diện tích đất mà các bên đương sự tranh chấp với nhau và khác hiện trạng sử dụng đất của các đương sự. Tuy nhiên, khi xem xét, đánh giá chứng cứ, Tòa án chưa làm rõ vì sao lại có sự khác nhau này, kết quả nào là chính xác, để khẳng định giá trị pháp lý của từng chứng cứ để  xem xét; việc lấy kết quả đo đạt của Công ty Kỹ thuật Tài nguyên và Môi trường Gia Lai để kết luận ông Duẩn bà Tỉnh lấn đất của ông Tài, là không khách quan, vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong việc đánh giá chứng cứ được quy định tại Điều 108 BLTTDS. Tại Biên bản làm việc ngày 08/11/2017 thể hiện: Việc tiến hành đo đạc, thẩm định diện tích đất do đơn vị đo đạc Công ty Kỹ thuật Tài nguyên và Môi trường Gia Lai tiến hành. Như vậy, Thẩm phán được phân công giải quyết vụ án không trực tiếp tiến hành xem xét thẩm định tại chỗ mà chỉ tham gia với vai trò là người lập biên bản, là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng quy định tại khoản 1 Điều 101 BLTTDS.

Xét về nguồn gốc thửa đất số 81B, tờ bản đồ số 26 diện tích 450m² tại Làng Ó, xã Ia Dom, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho ông Đoàn Chí Tài vào năm 2006 là do ông Tài nhận chuyển nhượng của bà Rah Lan H’Mlun vào ngày 02/12/2005 với chiều rộng thửa đất là 6m chiều ngang mặt đường Quốc lộ 19 và mặt sau cũng 6m. Về nguồn gốc thửa đất số 81, tờ bản đồ số 26 tại Làng Ó, xã Ia Dom, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho ông Trịnh Văn Duẩn và bà Dương Thị Tỉnh vào năm 2006 là do ông Duẩn nhờ ông Phạm Hồng Thái đứng ra mua hộ của bà Rah Lan H’Mlun vào tháng 5 năm 2001, với chiều rộng thửa đất là 6m chiều ngang mặt đường Quốc lộ 19 và mặt sau cũng 6m. Đến năm 2006 thì ông Duẩn chỉnh lý sang tên Ông và vợ là bà Dương Thị Tỉnh. Hai thửa đất trên đều có nguồn gốc là đất của bà Rah Lan H”Mlun chuyển nhượng cho ông Tài và ông Duẩn. Trong quá trình giải quyết vụ án Tòa án đã tiến hành xem xét thẩm định tại chỗ đều thể hiện hiện trạng diện tích đất mà ông Duẩn đang sử dụng và diện tích đất ông Tài đang sử dụng là thừa so với đất ông Duẩn và ông Tài nhận chuyển nhượng của bà H’Mlun. Do đó, có thể khẳng định phần đất mà các bên tranh chấp không thuộc quyền sử dụng của ông Duẩn và cũng không thuộc quyền sử dụng của ông Tài mà thuộc quyền sử dụng của bà Rah Lan H’Mlun. Vì vậy, việc ông Tài khởi kiện yêu cầu ông Duẩn trả lại đất đã lấn chiếm là không có căn cứ. Việc Tòa án nhận định và cho rằng phần đất này lúc bà Mlun đã bán cho ông Tài là không có căn cứ, không phản ánh được thực tế chứng cứ đã được thu thập tại hồ sơ vụ án, lời khai của các đương sự và người làm chứng.