Khó khăn, vướng mắc khi thực hiện quy định ghi âm, ghi hình trong hỏi cung bị can
- Thứ tư - 18/05/2022 20:13
- In ra
- Đóng cửa sổ này
Thực tiễn cho thấy, khi tiến hành hỏi cung bị can có ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh còn gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện như: một số Cơ quan Cảnh sắt điều tra (CQĐT) và Viện kiểm sát (VKS) chưa được trang bị phương tiện, thiết bị kỹ thuật sử dụng để ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh. Còn thiếu cán bộ có trình độ chuyên môn kỹ thuật để sử dụng thành thạo các phương tiện, thiết bị kỹ thuật ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh.
Khó khăn về điều kiện cơ sở vật chất
Khoản 6 Điều 183 Bộ luật tụng hình sự năm 2015 quy định: “Việc hỏi cung bị can tại cơ sở giam giữ hoặc tại trụ sở Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải được ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh....”. Như vậy, đây là trường hợp bắt buộc phải thực hiện biện pháp ghi âm, ghi hình có âm thanh khi tiến hành hỏi cung bị can. Nếu Điều tra viên (ĐTV), Kiểm sát viên (KSV) không thực hiện quy định này khi tiến hành hỏi cung bị can là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng.
Tuy nhiên, trên thực tế, việc thực hiện ghi âm, ghi hình có âm thanh khi ĐTV, KSV tiến hành hỏi cung bị can tại Nhà tạm giữ, Trại tạm giam hoặc tại trụ sở CQĐT kể từ ngày 01/01/2020 gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện quy định này vì những lý do sau:
Thứ nhất, vẫn còn một số CQĐT và VKS chưa được trang bị phương tiện, thiết bị kỹ thuật sử dụng để ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh, như: Thiết bị thu hình ảnh, âm thanh, đầu ghi hình, máy chủ, các phương tiện thiết bị kỹ thuật khác...
Thứ hai, một số CQĐT và VKS chưa được xây dựng Phòng ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh tại cơ sở giam giữ, trụ sở CQĐT...
Thứ ba, hiện nay, một số CQĐT và VKS chưa có cán bộ có trình độ chuyên môn kỹ thuật và sử dụng thành thạo các phương tiện, thiết bị kỹ thuật ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh, có trách nhiệm quản lý hệ thống phương tiện, thiết bị kỹ thuật sử dụng để ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh và bảo quản, lưu trữ kết quả dữ liệu ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh.
Khó khăn trong việc áp dụng pháp luật
Thông tư liên tịch số 03/2018 ngày 01/02/2018 của Bộ Công an, VKSND tối cao, TAND tối cao, Bộ Quốc phòng hướng dẫn về trình tự, thủ tục thực hiện ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh; sử dụng, bảo quản, lưu trữ kết quả ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử (sau đây gọi tắt là Thông tư liên tịch số 03/2018). Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng quy định này vẫn bộc lộ một số vướng mắc, bất cập.
Thứ nhất, hiện nay quy định việc hỏi cung bị can tại địa điểm khác có thể được ghi âm, ghi hình có âm thanh theo yêu cầu của bị can hoặc của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng (khoản 6 Điều 183 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015). Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay việc hiểu và áp dụng quy định trên không thống nhất, vì Thông tư liên tịch số 03/2018 không có quy định hướng dẫn cụ thể trường hợp nào thì yêu cầu này được cơ quan điều tra chấp nhận, trường hợp nào thì không; căn cứ nào để yêu cầu này được chấp nhận; khi chấp nhận thì quy trình thực hiện với yêu cầu này như thế nào.
Do đó, hiện nay khi áp dụng có 2 quan điểm. Quan điểm thứ nhất cho rằng, trường hợp bị can hoặc cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành hoạt động tố tụng có yêu cầu việc ghi âm, ghi hình có âm thanh thì có thể được chấp nhận hoặc không chấp nhận do luật không quy định bắt buộc và thực tế, việc bố trí thiết bị ghi âm, ghi hình có âm thanh chỉ được bố trí tại cơ sở giam giữ, trụ sở CQĐT, VKS, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra nên việc ghi âm hay ghi hình có âm thanh ở những địa điểm khác là không bắt buộc phải thực hiện. Quan điểm thứ hai (cũng là quan điểm tác giả), mặc dù hiện nay cơ sở vật chất trong ghi âm, ghi hình có âm thanh ở một số nơi chưa được trang bị hoặc trang bị chưa đầy đủ nhưng theo tinh thần Thông tư liên tịch số 03/2018, cần phải hiểu trường hợp không bố trí được thiết bị ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh thì cán bộ hỏi cung, lấy lời khai thông báo cho bị can biết, nếu họ đồng ý thi tiến hành làm việc, trường hợp họ không đồng ý thì không được hỏi cung, lấy lời khai hoặc ngược lại, nếu bố trí được thiết bị ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh thì tiến hành làm việc. Điều đó đồng nghĩa với việc ghi âm, ghi hình có âm thanh là bắt buộc, kể cả trong trường hợp này.
Thứ hai, trên thực tế có trường hợp, sau khi hỏi cung, bị can hoặc người đại diện của bị can yêu cầu phát lại ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh để bị can, người đại diện của bị can và KSV cùng nghe để bị can xem có cần bổ sung, sửa chữa thêm vấn đề gì không?, hiện nay gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc. Vì tại khoản 2 Điều 184 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 quy định: “Sau khi hỏi cung, ĐTV, Cán bộ điều tra phải đọc biên bản cho bị can nghe hoặc để bị can tự đọc. Trường hợp bổ sung, sửa chữa biên bản thì ĐTV, Cán bộ điều tra và bị can cùng ký xác nhận. Nếu biên bản có nhiều trang thì bị can ký vào từng trang biên bản. Trường hợp bị can viết bản tự khai thì ĐTV, Cán bộ điều tra và bị can cùng ký xác nhận vào bản tự khai đó”. Và Thông tư liên tịch số 03/2018 cũng chỉ ghi nhận việc thông báo cho bị can, người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội biết về việc ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh, việc thông báo phải ghi vào biên bản, sau đó tiến hành làm việc. Khi kết thúc buổi làm việc, cán bộ hỏi cung, lấy lời khai thông báo cho bị can, người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội biết buổi hỏi cung hoặc lấy lời khai kết thúc và nhấn nút kết thúc, thời gian kết thúc ghi rõ trong biên bản.
Để khắc phục khó khăn, vướng mắc này, Thông tư liên tịch số 03/2018 nên quy định thêm trường hợp nếu việc hỏi cung được ghi âm thì sau khi hỏi cung, phải phát lại để bị can và ĐTV cùng nghe. Biên bản phải ghi lại nội dung việc hỏi cung, bị can và ĐTV cùng ký xác nhận. Trường hợp bị can, người được lấy lời khai muốn khai bổ sung hoặc đề nghị sửa chữa biên bản hỏi cung, biên bản ghi lời khai hoặc tự viết bổ sung vào biên bản hỏi cung, biên bản ghi lời khai thì vẫn phải ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh.
Thứ ba, hiện nay, cán bộ hỏi cung bị can có quyền quyết định lựa chọn hình thức ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh (khoản 1 Điều 5 Thông tư liên tịch số 03/2018). Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng nhận thấy, có những vụ án phức tạp, có nhiều bị can, việc cán bộ hỏi cung quyết định ghi âm chứ không ghi hình có âm thanh dẫn đến nhiều trường hợp, KSV hoặc ĐTV muốn xem lại file ghi âm đó để đánh giá lại thái độ, hành vi của từng bị can trong quá trình khai báo để đề ra các phương án điều tra tiếp theo trong vụ án có nhiều bị can gặp rất nhiều khó khăn. Việc quy định như trên dẫn đến việc cán bộ hỏi cung có quyền lựa chọn ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh, điều này mang tính tùy nghi, phụ thuộc vào ý chí chú quan của cán bộ hỏi cung. Đây là một bất cập trong thực tế cần được khắc phục.
Một số đề xuất, kiến nghị
Đề nâng cao hơn nữa chất lượng công tác điều tra các vụ án hình sự nói chung và công tác truy tố đảm bảo tính công khai, minh bạch, trong các vụ án có ghi âm, ghi hình có âm thanh trong tố tụng hình sự nói riêng khi sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, nhà làm luật cần nghiên cứu, sửa đổi hoặc bổ sung thêm điều luật riêng quy định việc ghi âm, ghi hình có âm thanh trong các trường hợp cụ thể, khi nào thì thực hiện việc ghi âm, khi nào thực hiện việc ghi hình có âm thanh trong quá trình tiến hành tố tụng.
Những khó khăn, vướng mắc nêu trên, các cơ quan liên ngành tố tụng Trung ương cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn cụ thể để bảo đảm tính thống nhất, công bằng khi áp dụng việc ghi âm, ghi hình có âm thanh trong thực tiễn. Cùng với việc hoàn thiện các quy định của pháp luật, các cơ quan liên ngành tố tụng Trung ương cần tăng cường hơn nữa việc đào tạo, tập huấn, nâng cao kỹ năng chuyên môn nghiệp vụ về công tác thực hiện việc ghi âm, ghi hình có âm thanh nhằm đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, ứng dụng chuyển đổi số trong việc giải quyết các vụ án hình sự, góp phần bảo đảm quyền con người, chống oan, sai và chống bỏ lọt tội phạm.
Khoản 6 Điều 183 Bộ luật tụng hình sự năm 2015 quy định: “Việc hỏi cung bị can tại cơ sở giam giữ hoặc tại trụ sở Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải được ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh....”. Như vậy, đây là trường hợp bắt buộc phải thực hiện biện pháp ghi âm, ghi hình có âm thanh khi tiến hành hỏi cung bị can. Nếu Điều tra viên (ĐTV), Kiểm sát viên (KSV) không thực hiện quy định này khi tiến hành hỏi cung bị can là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng.
Tuy nhiên, trên thực tế, việc thực hiện ghi âm, ghi hình có âm thanh khi ĐTV, KSV tiến hành hỏi cung bị can tại Nhà tạm giữ, Trại tạm giam hoặc tại trụ sở CQĐT kể từ ngày 01/01/2020 gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện quy định này vì những lý do sau:
Thứ nhất, vẫn còn một số CQĐT và VKS chưa được trang bị phương tiện, thiết bị kỹ thuật sử dụng để ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh, như: Thiết bị thu hình ảnh, âm thanh, đầu ghi hình, máy chủ, các phương tiện thiết bị kỹ thuật khác...
Thứ hai, một số CQĐT và VKS chưa được xây dựng Phòng ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh tại cơ sở giam giữ, trụ sở CQĐT...
Thứ ba, hiện nay, một số CQĐT và VKS chưa có cán bộ có trình độ chuyên môn kỹ thuật và sử dụng thành thạo các phương tiện, thiết bị kỹ thuật ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh, có trách nhiệm quản lý hệ thống phương tiện, thiết bị kỹ thuật sử dụng để ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh và bảo quản, lưu trữ kết quả dữ liệu ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh.
Khó khăn trong việc áp dụng pháp luật
Thông tư liên tịch số 03/2018 ngày 01/02/2018 của Bộ Công an, VKSND tối cao, TAND tối cao, Bộ Quốc phòng hướng dẫn về trình tự, thủ tục thực hiện ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh; sử dụng, bảo quản, lưu trữ kết quả ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử (sau đây gọi tắt là Thông tư liên tịch số 03/2018). Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng quy định này vẫn bộc lộ một số vướng mắc, bất cập.
Thứ nhất, hiện nay quy định việc hỏi cung bị can tại địa điểm khác có thể được ghi âm, ghi hình có âm thanh theo yêu cầu của bị can hoặc của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng (khoản 6 Điều 183 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015). Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay việc hiểu và áp dụng quy định trên không thống nhất, vì Thông tư liên tịch số 03/2018 không có quy định hướng dẫn cụ thể trường hợp nào thì yêu cầu này được cơ quan điều tra chấp nhận, trường hợp nào thì không; căn cứ nào để yêu cầu này được chấp nhận; khi chấp nhận thì quy trình thực hiện với yêu cầu này như thế nào.
Do đó, hiện nay khi áp dụng có 2 quan điểm. Quan điểm thứ nhất cho rằng, trường hợp bị can hoặc cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành hoạt động tố tụng có yêu cầu việc ghi âm, ghi hình có âm thanh thì có thể được chấp nhận hoặc không chấp nhận do luật không quy định bắt buộc và thực tế, việc bố trí thiết bị ghi âm, ghi hình có âm thanh chỉ được bố trí tại cơ sở giam giữ, trụ sở CQĐT, VKS, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra nên việc ghi âm hay ghi hình có âm thanh ở những địa điểm khác là không bắt buộc phải thực hiện. Quan điểm thứ hai (cũng là quan điểm tác giả), mặc dù hiện nay cơ sở vật chất trong ghi âm, ghi hình có âm thanh ở một số nơi chưa được trang bị hoặc trang bị chưa đầy đủ nhưng theo tinh thần Thông tư liên tịch số 03/2018, cần phải hiểu trường hợp không bố trí được thiết bị ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh thì cán bộ hỏi cung, lấy lời khai thông báo cho bị can biết, nếu họ đồng ý thi tiến hành làm việc, trường hợp họ không đồng ý thì không được hỏi cung, lấy lời khai hoặc ngược lại, nếu bố trí được thiết bị ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh thì tiến hành làm việc. Điều đó đồng nghĩa với việc ghi âm, ghi hình có âm thanh là bắt buộc, kể cả trong trường hợp này.
Thứ hai, trên thực tế có trường hợp, sau khi hỏi cung, bị can hoặc người đại diện của bị can yêu cầu phát lại ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh để bị can, người đại diện của bị can và KSV cùng nghe để bị can xem có cần bổ sung, sửa chữa thêm vấn đề gì không?, hiện nay gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc. Vì tại khoản 2 Điều 184 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 quy định: “Sau khi hỏi cung, ĐTV, Cán bộ điều tra phải đọc biên bản cho bị can nghe hoặc để bị can tự đọc. Trường hợp bổ sung, sửa chữa biên bản thì ĐTV, Cán bộ điều tra và bị can cùng ký xác nhận. Nếu biên bản có nhiều trang thì bị can ký vào từng trang biên bản. Trường hợp bị can viết bản tự khai thì ĐTV, Cán bộ điều tra và bị can cùng ký xác nhận vào bản tự khai đó”. Và Thông tư liên tịch số 03/2018 cũng chỉ ghi nhận việc thông báo cho bị can, người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội biết về việc ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh, việc thông báo phải ghi vào biên bản, sau đó tiến hành làm việc. Khi kết thúc buổi làm việc, cán bộ hỏi cung, lấy lời khai thông báo cho bị can, người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội biết buổi hỏi cung hoặc lấy lời khai kết thúc và nhấn nút kết thúc, thời gian kết thúc ghi rõ trong biên bản.
Để khắc phục khó khăn, vướng mắc này, Thông tư liên tịch số 03/2018 nên quy định thêm trường hợp nếu việc hỏi cung được ghi âm thì sau khi hỏi cung, phải phát lại để bị can và ĐTV cùng nghe. Biên bản phải ghi lại nội dung việc hỏi cung, bị can và ĐTV cùng ký xác nhận. Trường hợp bị can, người được lấy lời khai muốn khai bổ sung hoặc đề nghị sửa chữa biên bản hỏi cung, biên bản ghi lời khai hoặc tự viết bổ sung vào biên bản hỏi cung, biên bản ghi lời khai thì vẫn phải ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh.
Thứ ba, hiện nay, cán bộ hỏi cung bị can có quyền quyết định lựa chọn hình thức ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh (khoản 1 Điều 5 Thông tư liên tịch số 03/2018). Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng nhận thấy, có những vụ án phức tạp, có nhiều bị can, việc cán bộ hỏi cung quyết định ghi âm chứ không ghi hình có âm thanh dẫn đến nhiều trường hợp, KSV hoặc ĐTV muốn xem lại file ghi âm đó để đánh giá lại thái độ, hành vi của từng bị can trong quá trình khai báo để đề ra các phương án điều tra tiếp theo trong vụ án có nhiều bị can gặp rất nhiều khó khăn. Việc quy định như trên dẫn đến việc cán bộ hỏi cung có quyền lựa chọn ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh, điều này mang tính tùy nghi, phụ thuộc vào ý chí chú quan của cán bộ hỏi cung. Đây là một bất cập trong thực tế cần được khắc phục.
Một số đề xuất, kiến nghị
Đề nâng cao hơn nữa chất lượng công tác điều tra các vụ án hình sự nói chung và công tác truy tố đảm bảo tính công khai, minh bạch, trong các vụ án có ghi âm, ghi hình có âm thanh trong tố tụng hình sự nói riêng khi sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, nhà làm luật cần nghiên cứu, sửa đổi hoặc bổ sung thêm điều luật riêng quy định việc ghi âm, ghi hình có âm thanh trong các trường hợp cụ thể, khi nào thì thực hiện việc ghi âm, khi nào thực hiện việc ghi hình có âm thanh trong quá trình tiến hành tố tụng.
Những khó khăn, vướng mắc nêu trên, các cơ quan liên ngành tố tụng Trung ương cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn cụ thể để bảo đảm tính thống nhất, công bằng khi áp dụng việc ghi âm, ghi hình có âm thanh trong thực tiễn. Cùng với việc hoàn thiện các quy định của pháp luật, các cơ quan liên ngành tố tụng Trung ương cần tăng cường hơn nữa việc đào tạo, tập huấn, nâng cao kỹ năng chuyên môn nghiệp vụ về công tác thực hiện việc ghi âm, ghi hình có âm thanh nhằm đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, ứng dụng chuyển đổi số trong việc giải quyết các vụ án hình sự, góp phần bảo đảm quyền con người, chống oan, sai và chống bỏ lọt tội phạm.